تمامی افرادی که قصد مهاجرت به یک کشور را دارند، دارای سوالاتی مشابه هستند. شاید اولین سوالی که برای آن ها مطرح می شود این باشد که چگونه به اقامت و تابعیت کشور مقصد دست پیدا کنیم. اما تفاوت اقامت و تابعیت یک کشور چیست؟ چرا حقوق دانان بر این باورند که برای دستیابی به تابعیت نیاز به داشتن اقامت است؟ تحمیل تابعیت چیست؟ آیا دو یا چند تابعیتی بودن یا به اصطلاح داشتن تابعیت مضاعف برای یک فرد مناسب است؟ به طور کلی منظور از تابعیت مضاعف چیست؟ امکان سلب اقامت و تابعیت وجود دارد؟ چه کشورهایی تابعیت دوگانه یا چندگانه را می پذیرند؟

سوالاتی که متقاضیان مهاجرت در ذهن دارند، اما متاسفانه کارشناسان قابل اعتمادی را نمی یابند که در امور حقوق بین الملل خصوصی و در باب اقامت و تابعیت فعالیت داشته و بتوانند آن ها را راهنمایی نمایند.

تعریف تابعیت

تابعیت اصطلاحی در حقوق بین الملل خصوصی و به معنای عضویت فرد در جمعیت تشکیل دهنده دولت است. به عبارت دیگر تابعیت رابطه ای سیاسی، بین المللی، داخلی، حقوقی و معنوی بین شخص و کشور متبوع اش است که سبب می شود در قبال یکدیگر تکالیفی را بجا آورند.

براساس اصول کلی حاکم بر تابعیت در جهان، هر فردی باید دارای تابعیت باشد؛ از طرفی بنابر مقدمه قرارداد 1930 لاهه، بهتر است که هر فردی تنها دارای یک تابعیت باشد و نباید بیش از یک تابعیت تحت عنوان تابعیت مضاعف داشته باشد. از این رو چهار اصل زیر را برای تابعیت در نظر می گیرند :

• هرکسی باید دارای تابعیت باشد – ضرورت تابعیت و نفی بی تابعیتی
• نداشتن بیش از یک تابعیت – نفی دو تابعیتی
• تغییر پذیری تابعیت – ترک یک تابعیت و گرفتن تابعیتی دیگر
• ممنوع بودن سلب تابعیت

در هریک از موارد بالا، دولت ها باید به گونه ای قانونگذاری نمایند که تمامی اصول فوق الذکر رعایت شوند. برای مثال در مورد تغییر پذیری تابعیت باید این امکان وجود داشته باشد که شخص بتواند به سبب عواملی چون ازدواج، تغییر تابعیت والدین و … به لحاظ قانونی ترک تابعیت نماید.

برای تحمیل تابعیت، شیوه های متفاوتی را در نظر می گیرند، که ما در این مقاله برای راحتی در انتقال مطالب، اینگونه بیان می کنیم:

• تابعیت اصلی که مربوط به دو سیستم خون و خاک می باشد.
• تابعیت اکتسابی که خود به چهار دسته تقسیم می شود.

در سیستم خون، که تابعیت نسبی نیز نامیده می شود، بچه بدنیا آمده تابعیت والدین خود را کسب خواهد کرد. و در سیستم خاک، تابعیت کشوری به طفل داده خواهد شد که در قلمرو حاکمیت آن بدنیا آمده باشد.

در تابعیت اکتسابی، تابعیت از طریق تحصیل و در نتیجه اراده فرد، تبعی و در نتیجه اراده فردی دیگر، تحققی و درنتیجه ازدواج، و در نهایت اجباری می باشد.

تعریف اقامت

اقامت رابطه ای است مادی و حقوقی که بدون توجه به تابعیت شخص، فرد را به قسمتی از خاک یک کشور مربوط می سازد. در واقع می گوییم اقامتگاه هر شخص، مکان معینی از یک کشور است که رابطه ای مادی و حقوقی بین آن کشور و شخص ایجاد می کند.

اگر شخصی با تابعیت کشور خود بخواهد در کشوری دیگر اقامت داشته باشد، باید ابتدا از آن کشور روادید و اجازه ورود کسب نماید و سپس اقدام به اخذ پروانه اقامت کرده و برای مدتی معین که در قانون آن کشور آمده است در آنجا زندگی کند. سپس با گذر زمان مشخص، فرد می تواند درخواست تابعیت نماید. لذا در حالت کلی، در اکثر مواقع ابتدا نیاز به اخذ مجوز برای اقامت در یک کشور و بعد از آن رسیدن به تابعیت آن کشور می باشد.

تابعیت مضاعف

اکنون زمان آن است تا به تابعیت مضاعف و تعارض قانون در این خصوص بپردازیم.

تابعیت مضاعف به معنای داشتن دو یا چند تابعیت برای شخص است. لذا در حالی که شخص تابع دولتی است، دولت یا دولت های دیگری نیز او را تابع خود می دانند. درنتیجه شخصی که بیش از یک تابعیت دارد، دارای یک وضعیت غیرعادی است؛ چرا که تابعیت منشاء حقوقی تکالیف فرد در برابر آن کشور است. به عبارت دیگر: تابعیت دوگانه یعنی فردی در یک زمان بتواند شهروند دو کشور متفاوت به حساب آید، به طوری که باتوجه به قوانین دارای گذرنامه هر دوکشور باشد.

دیدگاه های متفاوتی در بین کشورها نسبت به دارا بودن دو یا چند گذرنامه توسط افراد تبعه خود وجود دارد. یه طوری که برخی از دولت ها آن را نهی و حتی قانون هایی را برای جلوگیری از آن وضع کرده اند؛ ولی برخی از دولت ها داشتن گذرنامه کشورهای دیگر را امری مجاز و بدون محدودیت می دانند.

در این راستا کشورهایی مانند دانمارک ، چین ، هند ، نروژ و ژاپن با وضع قوانینی بازدارنده، داشتن بیش از یک گذرنامه را منع کرده اند. همچنین در اکثر کشورهای عربی به خصوص عربستان سعودی، داشتن تابعیت دوگانه منع شده است و در این کشور جریمه های سنگینی نیز درنظر می گیرند. همچنین جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید به وب سایت کشورهای مذکور مثل مهاجرت به دانمارک مراجعه نمایید.

این در حالی است که در کشورهایی مانند سوئد، کانادا، انگلستان، و ایالات متحده امریکا داشتن تابعیت دوگانه منع قانونی ندارد.

اکنون توجه به این نکته ضروری است که برای بدست آوردن تابعیت برخی از کشورهای منع کننده تابعیت مضاعف، این مشکل وجود دارد که شخص باید تابعیت اولی خود را سلب نماید.

البته در برخی از همین کشورها مانند نروژ، سویس و … تحت شرایطی که برای هر یک از کشورها به صورت عام و خاص بیان می شود، امکان حفظ تابعیت اولیه توسط متقاضی وجود دارد. برای مثال یک فرد ایرانی تنها تحت شرایط زیر می تواند تابعیت ایرانی را حفظ نماید:

• هزینه ابطال تابعیت بسیار زیاد باشد
• مدت زمان ابطال تابعیت بسیار زیاد باشد
• به دلایل امنیتی، شخص نتواند با ادارات و سازمان های کشور مبداء ارتباط برقرار کند.

اما تابعیت مضاعف چگونه بوجود می آید؟

تابعیت مضاعف گاهی در زمان تولد و گاهی بعد از آن بوجود می آید. در اولی به دلیل تعارض بوجود آمده در دو سیستم خاک و خون این تابعیت شکل می گیرد. و در نوع دوم در اثر تحصیل تابعیت جدید است که ممکن است از طریق تعارض در دو سیستم اشاره شده و یا حتی ازدواج باشد.